Freud, karakter oluşumunda bebeklik ve çocukluk yıllarının önemini vurgulayan ilk kuramcıdır. Freud, kişiliğin ilk 6 yılda oluştuğunu söyler. Bu kuram ihtiyaçların ve dürtülerin çevre ile nasıl etkileşime girip şekillendiğini vurgular. Yani ihtiyacın çevre ile karşılanma düzeyine bakılır. İhtiyaç az mi karşılanmış, çok mu karşılanmış?
Bu kuram; Oral Dönem, Anal Dönem, Fallik Dönem, Gizil Dönem, Genital Dönem olmak üzere 5 evreden oluşur.
- Oral dönem
- Anal dönem
- Fallik dönem
- Gizil dönem
- Genital dönem
Oral Dönem
İlk Evre: (0-1 yaş) Haz kaynağı ağızdır. Çocuk bu dönemde anneden ayrılmak istemez. Anne çocuğunu sevgi ve şefkatle beslerse, çocuk sevgi ile paylaşmayı öğrenmiş olur. Bu dönemde çocuk pasiftir, sürekli dışarıdan alan bir yapısı vardır. Anne çocuğa sadece süt vermez, sevgisini, ilgi ve şefkatini de verir. Yetiştirme yurdundaki çocuklarda gelişim geriliği olmasının sebebi, çocuğun anne ilgi ve sevgisinden yoksun olmasındandır. Çocuk ilk olarak kendilik değerini burada oluşturur. Anne sevgi gösteriyorsa çocukta “ben değerliyim düşüncesi oluşur.”
Anal Dönem
(1-3 yaş) Bir önceki dönemde çocuk anneden ayrılmak istemiyordu, bu dönemde ise ilk defa ayrışma vardır. Bellek gelişir. Artık dış dünyadaki nesne ve sembolleri sözel olarak ifade edebilir. Bu dönemde nesnelerle nasıl iletişim kurulduğunu, anne babadan model alma yolu ile öğrenir. Bu durumda anne babanın tutarlı olması gerekir. Çünkü çocuk, anne baba ne yaparsa aynısını yapacaktır. Bu dönemde irade kavramı karşımıza çıkar. Bu duygu çocuğun ilk defa hissettiği bir duygudur. Bu dönemde tuvalet eğitimi çok önemlidir. Kaslar olgunlaşır ve çocuk tuvaletini tutabilir. Tuvalet eğitimi ne çok esnek ne çok katı olmalıdır.
Fallik Dönem
(3-6 yaş) Çocuk ilk defa cinsiyetini fark eder. Cinsiyet ve kimlik ayrımı yapar. Bunu yaparken sosyal rolleri de öğrenir. Kız çocuğu, anneden yemek yapımı, ev işleri gibi rolleri öğrenir. Erkek çocuğu, babadan sosyal rolleri öğrenir. Sevgi ile ilgili sorunların kaynağı annedir. Güç, iktidar, kontrol gibi sorunlar ise babadan kaynaklanır. Bu dönemde çocuğun bilişsel yapısı olgunlaşmamıştır.
Bu dönemde çocuğunuz genital bölgeyi tanımaya başlar. Erkek çocuk anneye, kız çocuk da babaya aşık olacaktır zira cinsellik dürtüleri bu dönemde ortaya çıkar ve sevgi, bağlanma, arzulama gibi olgularla tanışan çocuğunuzun rol modelleri olan sizler onların ilk aşkları olursunuz. Bu duruma Oedipus kompleksi denmektedir ve çocuk kendi zihninde aynı zamanda da iğdişlik korkusunu hissetmeye başlar.
Erkek çocuk anneye aşık olurken annesini etkileyen erkeği kıskanırken onu örnek almaya çalışır. Anne ile babanın yakınlaşmasını istemeyebilir ve babasının anneyi çeken özelliklerini edinmeyi hedefler. Babanın genital organını merak edecektir. Bu dönemde (her dönemde olacağı gibi) organlarınızı göstermemeniz gerekmektedir. Birlikte banyo yapacaksanız bile mayo ile gizlemeniz doğru olacaktır malum yerleri.
Bu dönemde çocuğunuzun annesiyle size yaklaşımlarına olan tutumunuzun yapıcı, makul ve kararlı olması gerekmektedir. Annesini sizden kıskanıyorsa sizin buna sevimli bulur halde yaklaşmanız, sorduğu sorularda “ayıp, terbiyesiz, iğrenç” gibi kelimelerle kestirip atar bir tavır göstermemeniz gerekmektedir.
Gizil (Latent) Dönem
(7-12 yaş) Çocuğun ilk defa çevresinin oluşmaya başladığı dönemdir. Çocuk enerjisini okul, ders ve arkadaş gibi sosyal ortamlara yönlendirir. Bu dönemde çocuk üzerinde çevre ve arkadaş çok etkilidir. Çocuk yaptığı davranış için onaylanma, beğeni bekler. Bu karşılanmazsa çocukta aşağılık duygusu ortaya çıkar. Bu dönemde ilkokul öğretmenlerine çok rol önemli rol düşmektedir. Çocuğa yetenekleri ölçüsünde görev verilmelidir. Verilecek görev dilimlere ayrılarak verilmelidir.
Genital Dönem
(12-20 yaş) Bu dönemde ergende hızlı bir değişim görülmektedir. Hormonlar hızlıdır, cinsel olgunlaşma vardır. Ergen zihinsel olgunlaşma, olasılıklı düşünce, varsayımsal düşünce, hipotetik düşünce, göreceli düşünme gibi yetiler kazanmıştır. Ergen bu yetileri kullanmak ister, test eder, sınırlarını öğrenmek ister, risk alır. Ergenin anne babasıyla çatışması normaldir. Çatışan ergen sağlıklıdır. Her şeye evet diyen, çatışmayan ergen problemlidir. Ergenin her şeyden kavga çıkarması, kişiliğinin sınırlarını oluşturmakta olduğu içindir.
Patolojik Özellikler
ORAL DÖNEM:İleri derecede oral doyum veya yoksunluk patolojik özellikleri işaret eden libidinal saplantılarla sonuçlanabilir. Bu özellikler arasında ileri derecede iyimserlik, narsisizm, kötümserlik (depresif dorumlarda sık görülür) ve devamlı isteme vardır. Oral karakterler genellikle ileri derecede bağımlı ve diğer insanlardan istekte veya böyle bir arayış içinde bulunanlardır. Bu özellikte kişiler doyurulmak isterler fakat başkalarını doyurmazlar. Oral karakterler kendilik saygılarını sağlamak için nesnelere ileri derece bağlanır.
ANAL DÖNEM:Uyumsuz karakter özellikleri, anal erotizm ve buna karşı olan savunma düzeneklerinden kaynağını alan belirgin zıtlıklar içerir. Düzenli olma, inatçılık, bildiğini okuma, tutumluluk ve cimrilik anal işlevlere bir saplantıdan ileri gelen anal karakter özellikleridir. Anal özelliklere karşı savunmalar etkisizse artmış zıtlıklar (ambivalans), savrukluk ve pislik, dağınıklık, karşı gelme, öfke ve sadomazohistik eğilimler belirginleşir. Anal karakteristikler ve savunmalar en tipik olarak obsesif-kampulsif bozuklukta görülür.
FALLİK DÖNEM:Fallik-ödipal karmaşadan doğan patolojik özellikler hemen hemen bütün nevrotik gelişimi saran karışık ve değişik görünümler halindedir. Ancak sözü edilen konu erkeklerde kısırlaşmaya, kızlarda penise imrenmeye yoğunlaşmıştır. Bu dönemdeki gelişimsel çarpıkların yoğun olduğu diğer önemli nokta ödipal karmaşanın (ödipal kompleks) çözülmesinden sonra gelişen özdeşim örüntüleridir. Kısırlaştırılma kaygısının ve penise imrenmenin etkisi ve her ikisine karşı oluşan savunmalar ile fallik dönemden ortaya çıkan özdeşim örüntüleri insan karakterinin gelişmesinin birincil belirleyicileridir.
LATENT DÖNEM:Latent dönemdeki tehlike içsel kontrolün gelişmesinin olmamasından veya bunların aşırı olmasından ortaya çıkabilir. Kontrolün olmaması öğrenme ve yeteneklerin gelişmesinde enerjilerin yeteri kadar yüceltilip kullanılmamasına, içsel kontrolün aşırılığa da kişilik gelişiminin olgunlaşmamasına ve obsesif karakter özelliklerinin yaşa göre erkenden ortaya çıkmasına neden olabilir.
GENİTAL DÖNEM:Gelişimin bu döneminde başarılı çözümün elde edilmesindeki sorunlar çok yönlü ve karmaşıktır. Eğer ergenlik dönemindeki gelişimde, daha önce sözü edilen cinsel kimlik, sosyal etkinlik ve bağlanmanın sonlanması gibi çözümler olmamışsa eksiklikler görülür. Bu eksiklikler tüm psikoseksüel spektrumun kalıntılarının nedeni de olabilir. Daha önceki dönemlerde başarılı olmayan çözümler ve çeşitli dönemlerdeki saplantılar (fiksasyonlar) erişkin kişiliğinde patolojik görünümler doğurur. Ergenliğin başarısız çözümü ile ilgili çok özel bir eksiklik Erikson’un tanımladığı kimlik karmaşasıdır.